Ethereum đối mặt nguy cơ lỗi thời vì “sự tự mãn nguy hiểm” trước năm 2030

Ethereum vẫn là blockchain có ảnh hưởng lớn nhất từng được xây dựng. Mạng lưới này đã khai sinh khái niệm tiền lập trình, đặt nền móng cho tài chính phi tập trung (DeFi) và hiện là nơi triển khai các hợp đồng thông minh có mức độ bảo mật cao nhất thế giới.

Theo các thước đo truyền thống, vị thế thống lĩnh của Ethereum gần như không thể tranh cãi: hệ sinh thái nhà phát triển sâu rộng nhất, lượng vốn khóa lớn nhất và vai trò trung tâm trong việc thanh toán các stablecoin được quản lý.

Tuy nhiên, sự lỗi thời về công nghệ hiếm khi đến dưới dạng một cú sụp đổ đột ngột. Nó thường diễn ra âm thầm, bị che khuất bởi những chỉ số mô tả quá khứ của thị trường thay vì hướng đi tương lai.

Cụm từ “chúng ta vẫn còn TVL” (Total Value Locked – tổng giá trị khóa) đã trở thành cách nói tắt cho mâu thuẫn này trong nội bộ Ethereum. TVL từng là chuẩn mực của thành công, nhưng ngày càng phản ánh nhiều hơn lượng tài sản nằm yên làm tài sản thế chấp, thay vì dòng vốn đang vận động.

Mối lo hiện tại là hệ sinh thái đang dựa vào các chỉ số di sản, trong khi vận tốc của tiền đang dịch chuyển sang những nơi khác. Việc sự khác biệt này có còn quan trọng vào năm 2030 hay không đang trở thành câu hỏi trung tâm của toàn ngành.

Sự phân kỳ của dữ liệu

Câu chuyện “flippening” quay trở lại, nhưng lần này được thúc đẩy bởi mức độ hoạt động thay vì vốn hóa thị trường. Dữ liệu cho thấy một bức tranh phân kỳ rõ rệt.

Theo Nansen, doanh thu thường niên quy đổi của Ethereum đã giảm khoảng 76% so với cùng kỳ, xuống còn khoảng 604 triệu USD. Đà sụt giảm này diễn ra sau các nâng cấp Dencun và Fusaka, vốn cắt giảm mạnh phí mà các mạng Layer 2 phải trả.

Ngược lại, Solana tạo ra khoảng 657 triệu USD trong cùng giai đoạn, trong khi TRON thu về gần 601 triệu USD, chủ yếu nhờ tốc độ lưu chuyển stablecoin tại các thị trường mới nổi.

Khoảng cách càng rõ nét hơn khi nhìn qua dữ liệu của Artemis, bộ chỉ số tập trung vào hành vi người dùng thay vì chỉ độ sâu vốn. Năm 2025, Solana xử lý khoảng 98 triệu người dùng hoạt động hàng tháng và 34 tỷ giao dịch, vượt Ethereum ở hầu hết các hạng mục tần suất cao.

Alex Svanevik, CEO của Nansen, cảnh báo rằng việc xem nhẹ các chỉ số này có thể dẫn đến tâm lý tự mãn nguy hiểm. Theo ông, Ethereum “cần phải luôn trong trạng thái cảnh giác” trước những dữ liệu bất lợi, ngay cả khi TVL vẫn ở mức cao. Vấn đề không chỉ là cạnh tranh, mà còn là cám dỗ bảo vệ vị thế dẫn đầu bằng những thước đo ngày càng kém phù hợp khi các trường hợp sử dụng chính của crypto thay đổi.

Dù vậy, một đánh giá công bằng cần có sự tinh tế. Nếu Artemis cho thấy Solana thắng trong “cuộc chiến khối lượng”, thì Ethereum lại đang theo đuổi một mặt trận khác: mật độ kinh tế.

Một phần đáng kể trong 34 tỷ giao dịch của Solana đến từ bot arbitrage và thông điệp đồng thuận. Những hoạt động này tạo ra khối lượng lớn, nhưng giá trị kinh tế trên mỗi byte dữ liệu có thể thấp hơn so với các dòng thanh toán có giá trị cao trên Ethereum.

Kết quả là thị trường đang tách đôi: Solana dần trở thành “NASDAQ” của các giao dịch tốc độ cao, trong khi Ethereum giữ vai trò “FedWire” cho lớp thanh toán cuối cùng.

Khủng hoảng về tính cấp bách

Tuy nhiên, việc quy toàn bộ cạnh tranh thành “spam” có thể khiến Ethereum bỏ lỡ sự dịch chuyển văn hóa sâu sắc hơn. Mối đe dọa không chỉ nằm ở việc người dùng rời đi, mà ở chỗ cảm giác cấp bách để giữ chân họ đã bị đánh mất từ nhiều năm trước.

Kyle Samani, đối tác điều hành của Multicoin Capital, từng cô đọng quan điểm này khi chia sẻ lý do rời khỏi hệ sinh thái. Ông cho biết niềm tin vào ETH của mình đã rạn nứt từ Devcon3 tại Cancun vào tháng 11/2017, khi ETH là tài sản nhanh nhất trong lịch sử chạm mốc vốn hóa 100 tỷ USD, phí gas tăng vọt và nhu cầu mở rộng là vô cùng cấp thiết, nhưng lại thiếu tốc độ hành động.

Sự thiếu “tư duy thời chiến” này đặt Ethereum trước rủi ro kiểu MySpace: không biến mất vì thiếu người dùng, mà đánh mất vị thế khi mức độ gắn kết chuyển sang các nền tảng mang lại trải nghiệm mượt mà hơn.

Với Ethereum, trải nghiệm mượt mà đó được kỳ vọng sẽ đến từ các rollup Layer 2 như Base, Arbitrum và Optimism. Giải pháp này đã giúp giảm phí, nhưng lộ trình “mô-đun” lại tạo ra trải nghiệm người dùng phân mảnh.

Bên cạnh đó, khi thanh khoản bị phân tán trên nhiều rollup rời rạc và các L2 trả “tiền thuê” dữ liệu cho Ethereum ngày càng thấp, mối liên kết kinh tế trực tiếp giữa hoạt động người dùng và giá trị tích lũy của ETH bị suy yếu.

Rủi ro đặt ra là Ethereum vẫn là lớp nền bảo mật, nhưng biên lợi nhuận và lòng trung thành thương hiệu lại chảy lên các L2 phía trên.

Chuyển hướng sang tăng tốc

Trong bối cảnh đó, Ethereum Foundation bắt đầu điều chỉnh tư thế vận hành. Quan điểm lâu nay về việc “hóa thạch” giao thức – thay đổi càng ít càng tốt – đã mềm hóa từ đầu năm 2025, khi ưu tiên phát triển chuyển sang lặp nhanh và cải thiện hiệu năng.

Sự thay đổi lãnh đạo đã củng cố hướng đi này. Việc bổ nhiệm Tomasz Stańczak, nhà sáng lập công ty kỹ thuật Nethermind, cùng Hsiao-Wei Wang vào vai trò Giám đốc Điều hành cho thấy trọng tâm mới vào tính cấp bách kỹ thuật.

Biểu hiện rõ nhất của định hướng này là các nâng cấp Pectra và Fusaka được triển khai trong năm nay. Song song đó, lộ trình “Beam Chain” do nhà nghiên cứu Justin Drake đề xuất hướng tới việc đại tu lớp đồng thuận, với mục tiêu thời gian slot 4 giây và hoàn tất giao dịch trong một slot.

Điều này cho thấy Ethereum đang nghiêm túc trả lời bài toán mở rộng ngay trên lớp nền, nhằm cạnh tranh trực tiếp về hiệu năng với các chuỗi tích hợp như Solana mà không đánh đổi tính phi tập trung – yếu tố khiến ETH trở thành tài sản thế chấp chất lượng cao.

Đây là một canh bạc lớn khi nâng cấp một mạng lưới trị giá khoảng 400 tỷ USD đang vận hành. Tuy nhiên, ban lãnh đạo dường như đã tính toán rằng rủi ro thất bại trong thực thi giờ đây thấp hơn rủi ro bị thị trường bỏ lại phía sau.

Phán quyết cuối cùng

Lập luận “chúng ta vẫn còn TVL” mang tính an ủi nhìn về quá khứ. Trong thị trường tài chính, thanh khoản luôn thực dụng và sẽ ở lại nơi được đối xử tốt nhất.

Luận điểm tăng giá của Ethereum vẫn còn sức thuyết phục, nhưng phụ thuộc hoàn toàn vào khả năng thực thi. Nếu Beam Chain được triển khai nhanh chóng và hệ sinh thái L2 giải quyết được vấn đề phân mảnh để tạo ra một mặt trận thống nhất, Ethereum có thể củng cố vai trò là lớp thanh toán toàn cầu.

Ngược lại, nếu mức độ sử dụng tiếp tục tăng mạnh trên các chuỗi tốc độ cao trong khi Ethereum chỉ còn là “kho tài sản thế chấp”, mạng lưới này có nguy cơ trở nên quan trọng về mặt hệ thống nhưng thứ yếu về mặt thương mại.

Đến năm 2030, thị trường có lẽ sẽ ít quan tâm đến “lịch sử” của hợp đồng thông minh, mà chú trọng nhiều hơn vào hạ tầng vô hình, không ma sát.

Những năm tới sẽ là phép thử quyết định liệu Ethereum có thể tiếp tục là lựa chọn mặc định cho hạ tầng đó, hay chỉ còn là một thành phần chuyên biệt trong bức tranh lớn hơn.