Trong hơn một thập kỷ, XRP Ledger (XRPL) luôn đứng ngoài dòng chính của ngành blockchain. Ra đời năm 2012, trước khi DeFi hiện đại xuất hiện, XRPL được thiết kế tối giản với khả năng xử lý giao dịch nhanh, cơ chế đồng thuận xác định (deterministic consensus) và không có động lực kinh tế cho các validator.
Thiết kế này giúp XRPL trở thành một mạng lưới thanh toán đáng tin cậy, nhưng đồng thời khiến nó khác biệt rõ rệt so với các hệ sinh thái tài sản số hiện nay, vốn vận hành dựa trên cơ chế sinh lời (yield-driven).
Một chuỗi thanh toán trong nền kinh tế dựa trên yield
Mô hình đồng thuận của XRPL, gọi là Proof of Association (PoA), dựa trên danh sách các validator đáng tin cậy (Unique Node List – UNL). Hệ thống không có phần thưởng block, không có hình phạt, và không có cạnh tranh giữa các validator. Phí mạng chỉ dùng để chống spam, không phải nguồn doanh thu.
Điều này từng là điểm mạnh của XRPL, nhưng ngày nay lại trở thành hạn chế. Hệ sinh thái DeFi phát triển dựa trên cơ chế sinh lời, và vốn thường chảy vào những chuỗi có phần thưởng hấp dẫn. Chính vì vậy, tổng giá trị khóa (TVL) của XRPL chỉ khoảng 87 triệu USD, khi so sánh với các chuỗi như Solana hay Ethereum, vốn được thúc đẩy bởi staking và khuyến khích thanh khoản.
Staking trên XRPL: Thách thức và cơ hội
Ayo Akinyele, Trưởng phòng Kỹ thuật RippleX, gợi ý rằng vai trò của XRP có thể mở rộng vượt ra ngoài việc đơn thuần là phương tiện thanh toán, đồng thời đưa ra ý tưởng “native staking trên XRPL”.
Tuy nhiên, để staking khả thi, XRPL cần nguồn phần thưởng – thứ hiện không tồn tại – và phải phân phối phần thưởng mà không làm giảm tính phi tập trung. Việc này sẽ phá vỡ mô hình cân bằng hiện tại của XRPL.
Akinyele giải thích rằng việc thêm phần thưởng sẽ tạo ra xung đột lợi ích, khi các validator có động lực tài chính đi ngược lại nguyên tắc trung lập của mạng lưới. Hơn nữa, phần thưởng có thể khiến các validator tập trung về phần cứng hoặc vùng lưu trữ rẻ hơn, làm suy yếu mô hình phân tán đã giữ XRPL bền vững hơn một thập kỷ.
David Schwartz, CTO Ripple, cũng lưu ý hai ý tưởng thử nghiệm là cơ chế đồng thuận hai lớp dựa trên staking và mô hình ZK-proof cho xác minh hợp đồng thông minh, nhưng đều còn ở mức ý tưởng và mang nhiều rủi ro, trong khi XRPL hiện chưa gặp vấn đề về hiệu năng mà các hệ thống này nhắm tới giải quyết.
Người dùng XRPL vẫn muốn lợi suất
Nếu staking bản địa không phù hợp với XRPL, nhu cầu sinh lời của người dùng vẫn hiện hữu. Điều này thúc đẩy sự xuất hiện của các sidechain và cầu nối, nơi XRP được bọc (wrapped) và áp dụng cơ chế khuyến khích.
Ví dụ rõ nhất là mXRP – token staking thanh khoản trên sidechain tương thích EVM của XRPL. Qua Midas, người nắm giữ XRP có thể stake và nhận mXRP, triển khai trên các giao thức DeFi với lợi suất lên tới 8%/năm. Hiện mXRP có TVL khoảng 25 triệu USD, vừa mở rộng lên BNB Chain, nơi 480.000 người nắm giữ XRP kiểm soát gần 800 triệu USD XRP wrapped.
Những con số này cho thấy thị trường đang tạo ra cơ chế sinh lời mà XRPL tránh, nhưng nằm ngoài sổ cái cốt lõi. Đây là minh chứng cho “nghịch lý trung tâm” của XRPL: kiến trúc ban đầu không dành cho DeFi, nhưng người dùng vẫn tìm kiếm cơ hội sinh lời ở các hệ sinh thái mở rộng XRP.
Tương lai của XRP
Thảo luận về staking không chỉ là việc XRPL có nên áp dụng hay không, mà còn về vai trò kinh tế đang tiến hóa của XRP. Nếu XRPL triển khai staking bản địa – dù chỉ cho dịch vụ mạng hay chức năng mở rộng, không cho đồng thuận – giá trị và cách sử dụng XRP sẽ thay đổi.
Lợi suất ổn định có thể thu hút nhà đầu tư mới, tăng giữ vốn trong hệ sinh thái, mở rộng thanh khoản và vai trò của XRP như tài sản thế chấp. Nhưng đồng thời, điều này cũng có thể làm giảm tính trung lập và khả năng dự đoán đã định hình XRP, khiến nó hành xử giống các token PoS, nơi lợi ích chính là yield thay vì tiện ích thực tế.
Ngược lại, giữ kiến trúc lean và không phần thưởng sẽ bảo toàn XRP như công cụ thanh toán hiệu quả, giá trị dựa trên tiện ích hơn là lợi suất. Tăng trưởng có thể chậm hơn, nhưng sự ổn định vẫn được đảm bảo.
Nói cách khác, tranh luận về staking chính là câu hỏi: XRP sẽ trở thành gì trong thập kỷ tới? Khi DeFi phát triển, khả năng lập trình gia tăng, tích hợp chuỗi chéo mở rộng, XRPL cần tìm cách tiến hóa vừa đủ để cạnh tranh mà không mất đi những phẩm chất đã tạo nên sức bền của nó.
- XRP và Solana ETF bùng nổ trong khi hơn 4 tỷ USD rút khỏi BTC và ETH
- XRP chật vật trước tâm lý thận trọng của thị trường và nhu cầu bán lẻ thấp
Thạch Sanh
